Румын-і-я.

Калі я сказала бацькам, што збіраюся ў Румынію, мама паглядзела нібыта я з дубу ляснулася. Бацька паёрнічаў, што перад ад'ездам мне трэба паглядзець урокі выжывання ад Бэра Грылза, бо там усё пасур'ёзнаму і цыгане. Сябры падзяліліся на две катэгорыі - жарты пра вампіраў ці жахі пра рома. Ні тое, ні другое.

Румынія разнакаляровая.

Румынскі сцяг - гэта галоўны фетыш румынаў. Ён паўсюль - на адміністратыўных будынках, на хатах, у крамах, на цэрквах, ён абавязкова будзе яшчэ і ў вашых снах. Розных памераў. Гавораць, што былы клужскі мэр нават даў загад расфарбаваць паркавыя лаўкі ў колеры нацыянальнага сцяга. Мне падобнае стаўленне да сымболікі на пачатку падалося хворым - буду шчырай. Але з большасці, мне здаецца, гэта трансільванская фішка, якая звязана з гісторыяй гэтага краю, які туды-сюды перакідвалі паміж Аустра(-)Вугоршчынай і Румыніяй. Канчаткова Румыніяй Трансільванія стала не гэтак даўно - пасля акупацыі саветамі - глядзіце вікі. Я мяркую, што за румынскім сцягам на кожным кроку хутчэй за ўсё хаваецца нацыянальная траўма - у тым жа Клужы, на прыклад, румынам дазволілі сяліцца толькі ў 1840 годзе, да гэтуль усё румынскае насельніцтва Трансільваніі жыло ў вёсках. 

Мой сябр-румын пакалваў, што я проста зайздрошчу, бо ў Беларусі нацыянальную сымболіку проста так не развесіш. Мо і меў ён рацыю.

А зараз будзе 2 + 2. Назова Румыніі звязана з Рымам - Roma і România. Я разумею, што спакус звязаць Romania з рома ака цыганамі моцны, але ніяк. Калі памятаць пра Рым, то з'яўленне Капіталіскай ваўчыцы мае тлумачэнне.
Увогуле румыны грунтуюць нацыянальную міталёгію на двух сланах - Рымскай Імперыі і дакійскай спадчыне. Калі была магчымасць, я б выклікала прывід куміра маёй маладосці - Мірча Эліядэ - і сказала яму шмат не вельмі ласкавых словаў - але тут іншы пост трэба пісаць. Спынімся на афіцыйным міце - дакійцах і рымлянах.
Мая румынская любоў - гэта дахі і вежы. Чырвоная дахоўка, казачныя формы, шматразовыя архітэктурныя аргазмы.

Клуж

Клуж

Клуж

Клуж

Клуж

Сігету-Мармацэй

Сіная

Сіная

Не памятую назову

Мая ўлюблёная вежа ў Клужы прыналежыць барочнаму францысканскаму касцёлу. Здаецца, Клуж пачаў са мной размаўляць вясной, калі заўважыла як свет ад заходзячага сонца падаў на гэтую вежу.

Увогуле са мной шмат цудаў у Румыніі адбывалася менавіта падчас захода сонца.

З вакна на вуліцы Цітулеску

Па дарозе ў Брашаў

Адно з маех шматлікіх secret places

Мадэрнізм, mon amour.

Румынія як каралеўства ўтварылася ў другой палове 19 стагоддзя. І таму, кіруючыся цайтгастам, новая краіна адбудоўвала і абнаўляла сваю архітэктуру ў мэйнстрыме. La Belle Époque.

Клуж

Бухарэст

Паміж Клужам і Бухарэстам спаборніцтва, і Клуж, вядома, перамагае, як і Львоў  - Кіёў. Але мне Бухарэст спадабаўся - я зразумела, што, калі б я і вырашыла пераехаць у Румынію, то гэта было б ідэальнае месца, як бы я не любіла Канстанцу і як бы узвышшы Клужа не зачароўвалі пад час заходу сонца.

Сацрэалізм - як успаміны пра Менск.

І адчуванне цэнтру. Я доўга не магла зразумець, чаму мне часам было вельмі некамфортна ў Клужы - нават калі відавочна не было ніякіх чыннікаў. Здаецца, гэта агульная тэма ўсіх, хто вырас у вялікіх гарадах ці сталіцах.

Як сцяна Цоя, толькі Пацуркэ. Цудоўны фак камунізму.

Людзі. Незнаёмцы.

Бухарэст

Трэш-Бухарэст

Бухарэст

Канстанца

Сігету-Мармацэй

Сігету-Мармацэй

Сігету-Мармацэй

Сігету-Мармацэй

Сігету-Мармацэй

Клуж

Клуж

Клуж

Турда

Турда

Канстанца

Коткі

Канстанца

Сігету-Мармацэй

Сіная

Не памятаю назову

Сабакі.

У Румыніі досыць шмат бяспрытульных сабак. У Бухарэсце з гэтым бяда. У Клужы значна лепш. Я не заўважыла валанцёрскай хвалі па пошуку сабакам новых гаспадароў - у параўнанні з Беларуссю - мо не тая тусоўка была.

Муніцыпальныя ўлады робяць шмат - стэрэалізуюць і маркіруюць сабак. 

У Бухарэсце, гавораць, ёсць раёны, дзе нават нябяспечна, у Клужы гэтай праблемы няма, хаця там сям з завулка можа выскачыць вялікі сабака - але яны ўсе мімі, толькі вочы журботныя - як ва ўсіх няшчастных жывёлін (акрамя маёй коткі Вені, якая выпрошвае ежу). Адзінае, што ў апошнюю ноч у Клужы мяне знянацку куснуў чорны сабака-мядзьведзь - мо гуляцца ціпа запрашаў, але ад нечаканкі я закрычала, і пёс збег. Не зразумелі мы адзін аднаго.

Клуж, вуліца Цітулеску

Сігешоара

Сігету-Мармацэй

Сігету-Мармацэй

Сіная

У мяне быў невялічкі шыфт, калі я параўнала памеры Румыніі з Беларуссю, і зразумела, што Беларусь толькі крыху меньшая за Румынію - ў мяне заўсёды сядзела думка, што я з маленькай еўрапейскай краіны, у той час як Румынію значна большая. Гэты парадокс успрымання маштабаў не даваў мне супакою доўгі час. Я тлумачу гэта, тым што Беларусь суцэльная раўніна - у нас няма значнай розніцы ў ландшафце, у той час як ў Румыніі кожныя 150 км мяняецца краявід. Здаецца - ад Менску да Магілёва - 200 км, магчыма надвор'е зменіцца, больш сасновага лесу - але! паміж Клужам і Бухарэстам  на 100 км больш - дык за гэты час - узвышшы - горы - раўніна. Пасля гор адразу пачынаецца сапраўдны поўдзень.

Увогуле, той факт, што ў адной краіне ёсць горы і мора робяць яе вялікай - гульні свядомасці беларуса ;).

Канешне, любыя горы захапляюць чалавека раўніны, але злавіла сябе, што я неяк не вельмі туды і рвалася. Па-першае, я добра памятаю, што па ўсім міталагічным пакальнікам пайсці ў горы - сымбалічна спусціцца ў іншы свет. Па-другое, чалавек раўніны не можа бяспечна адчуваць сябе нават сярод узвышшаў - і потым, у нейкі момант ловіш сябе на думцы, што горы гэта такая недасяжная мара беларуса - іх можна ўбачыць з вакна цягніка ці гатэля, можна заблукаць у невялічкім горным горадзе, але па-сапраўднаму "у горы" з намётам - гэта экстрым.

Габрэі.

Першыя тры месяцы я блукала ў горадзе амаль кожны дзень - калі бацькі геадэзісты, гэта не азначае, што ўнутраны GPS увогуле прысутнічае. Менавіта так я пачала знаходзіць габрэяў-якіх-больш-няма. Хасідская сінагога, з якой збілі магэн довід на st. Paris, будынкі, якія можна адназначна індыфікаваць як габрэйскія...

Потым яшчэ Сігету-Мармацэй - родны горад Элі Візэля, які ён добра апісаў у сваех аповядах - калі я прыехала туды - у галаве круціўся радок А.Рудака "горад амаль без жыдоў - тое яшчэ відовішча" - ты ведаеш, што гэта быў крупны габрэйскі цэнтр, але дзе, дзе? ну дзе хаця б хабаднікі?
Іх няма.
Засталіся сінагогі.

Клуж

Сігету-Мармацэй

Засталіся кнігі

Нават цвінтар ёсць.

Па-сапраўднаму я плакала ў Румыніі (не із-за сентыментаў), калі пачула гісторыю сям'і намесніка габрэйскай дыяспары (каля 150 чалавек, з большасці яны асіміляваныя). 

Але мяне радуе, што ўсё ж такі паступова праца пра асэнсаванне габрэйскай спадчыны ў Румыніі ідзе - у Клужы гэтым займаецца спадар Томаш, ён ўзначальвае Габрэйскі адукацыйны цэнтр.

Я ўпэўнена, што вяртанне памяці пра габрэйскую спадчыну Трансільваніі адыграе выключна пазітыўную ролю для самой румынскай культуры і для яе палілёгу з вугорскай і нямецкай.

У Трансільваніі і Марамурэшы (там, дзе Сігет) вельмі дзіўная сітуацыя атрымалася з хасідамі і прыхільнікамі рабіністычнага іўдаізму і рэфармізму, бо жарсці там кіпелі тыя яшчэ. Першыя застаўбілі за сабой назову ашкеназім (канец 19 стагоддзя!), а іх апаненты гэтак абразіліся, што не пажадалі быць нават так звязанымі з гэтымі п'янымі танцорамі ў капоце ды самеце (як і патрэбна хасідам рэбэ Йоэля з горада Сатмара, сённяшняга Сату-Марэ). І назвалі сябе сефардзім. Такі ход канём ці сланом. 

Дарэчы, антысіянізм сатмарскіх хасідаў вельмі добра кладзецца на гісторыю Румыніі і Вугоршчыны - але гэта іншы пост і зусім не ў гэтым годзе - але так, рэбэ Йоэль сустаракаўся з каралём Румыніі Каралем ІІ, што таксама досыць цікавы факт гісторыі габрэяў гэтых мясцінаў.

Клуж - горад руж. Хто ведае Шойшале Розэнфельд, той зразумее, чаму пасля габрэяў ідуць ружы ;).

The Wall

***

Яшчэ адно secret place у горадзе Клужы, куды мне б хацелася вярнуцца.

Так, паміж мною і Румыніяй не ўсё было ідэальна, але гэтая краіна, яе гісторыя і культура/ы, прырода сталі мне неабыякавымі, мо нават крыху...роднымі? Не ведаю, час пакажа.