Масюкоўшчына і мая (не)гістарычная памяць

Рэстарацыя-ў-Курапатах і Менск-на-костках актуалізавалі для мяне рэфлексію з нагоды месцаў памяці.

Гады чатыры таму кароткі шпацыр па месцам, побач з якімі я жыву - па вуліцы Харкаўская - стаў для мяне пачаткам шоку звычайнай жыхаркі Менску. Я апублікавала фотачку ў фб і прафесійны гісторык напісаў у каментах нешта кшталту - прыкладна недалёк ад месца на фотачцы быў адзін з буйных растрэлаў габрэяў пад час нямецкай акупацыі, але месца дакладна не вызначанае. Жыць, шпацыраваць, а пасля даведацца пра крывавую гісторыю тутэйшай глебы; далей ужо не атрымліваецца шпацыраваць без думак - а ці не тут быў растрэл, можа - тут, ці вось там? Дзе быў растрэл габрэяў на Тучынцы? Пакуль месца памяці не лакалізавана - месца трагедыі паўсюль, логіка горада-на-костках такая.

Восенню выпадкова я даведалася, што ў дзяцінстве жыла ля месца сталінскіх растрэлаў: косткі памерлых пачалі шкрэбаць маё бестурботнае дзяцінства. Зацэментаваная пляцоўка ля майго дома, дзіцячага садка і месц, дзе я бавіла дзяцінства, была тым самым магільнікам жывёлаў (мой дзед пацьвердзіў, што менавіта той пляц ля 9й школы - магільнік), дзе забівалі ахвяраў справы чыгуначнікаў 1938г.. Ніякіх адзнак памяці няма. 

Шчэ адным месцам адсутнасці гістарычнай памяці месца для мяне з’яўляецца Масюкоўшчына. Я мала ведаю пра гэтае месца: хіба што: там была закрытая вайсковая частка і там быў канцэнтрацыйны лагер нямецкіх ваеннапалонных. Там побач шчэ стромныя могілкі з манументам  ці што там - савецкім ваеннапалонным - хіба ўсё. Я вучылася ў школе недалёк - не гэтак далёк, але я нічога не ведала пра сталінскія растрэлы, канцэнтрацыйныя лагеры для савецкіх і нямецкіх ваеннапалонных, пра вёску Масюкоўшчыну і цяперашнюю вуліцу Міхася Лынькова. Малаверагодна, што школьныя настаўнікі абаранялі дзіцячую псіхіку.  

Ды й зараз не ведаю ад нічога. Я не ведаю ані межаў, дзе праходзілі растрэлы, ані межы канцлагероў ваеннапалонных. Я нават межы былой ваеннай часткі дакладна не ведаю. 

Гады мо два таму мы з Сяржуком вярталіся з Менскага мора ды выйшлі раней - на ст. Масюкоўшчына. У летніх суценках паўразваленыя будынкі ваеннай часткі выглядалі помнікам саўка: ён разваліўся і гэтыя разваляцца, гісторыя рушыць наперад і беларусь жыве - неяк так. Я тады не ведала, што там былі растрэлы ў 30х, што межы часткі, верагодна супадаюць і з двума лагерамі. 

Мы стаялі ля нейкага будынку і я прасіла: “пойдзем адсюль”. Мне было няўтульна, вядома, постфактум з веданнем пра масавыя забойствы, пачынаецца гіпербалізацыя няўтульнасці, яна набывае, прынамсі, сэнс. Тады проста было адчуванне падсвядомага дыскамфорту: Менск незабудаваны - нешта незвычайнае, хутчэй за ўсё пра мясцовую алкахэўру думалася. 

Адсутнасць легітымізаваных адзнакаў памяці ў такіх жахлівых месцах, шматслойных сваімі трагедыямі, робяць якасць жыцця ў Менску-на-костках вельмі некамфортным, нізкаякасным. 

Гэты шпацыр быў у адзіноце, я яго адкладвала год і кейс з рэстарацыяй штурхнуў мяне на рэфлексію, часткай якой з’яўляецца Масюкоўшчына. Я не ведала і не ведаю нічога, акрамя таго, што дзесьці тут забівалі людзей. Шмат і розных. Магчыма забойцаў таксама забівалі. Для мяне помнік вязнем шталагу з’яўляецца нейкім фігавым лісццем, якое прыхоўвае больш жахлівыя падзеі.

Важна, што пакуль не вызначыныя межы злачынства, гістарычныя месцы сталінскіх/нацысцкіх забойстваў, - уся Масюкоўшчына, як і Менск, на костках. І чым далей я шла, тым больш костак тырчала з-пад кожнанага будынку.

Асмалоўка, але не зусім

Заходзіш за шэры плот і думаеш, чым не Асмалоўка ці не Трактарны, мімішныя будынкі, свойскія звычкі вывешваць бялізну на вуліцу (не буду разважаць наконт мэтазгоднасці, калі праз дарогучыгунка). Кветкі.

1952 год пабудовы. 

Надзвычай гаваркі для мяне вобраз гэтая бялізна. 

Утульны гаўбец

Калі не замарочвацца, то ўтульнае месца, ну.

Косткі тырчаць 

Я не ведаю, ці стаяць гэтыя, жылыя і не, будынкі на месцы забойств тутэйшых ды чужых двума таталітарнымі сістэмамі ХХ ст. Для мяне, калі я пачыла адкрываць для сябе гісторыю Масюкоў, усе будынкі маюць сумнеўныя складнікі ў сваем фундаменце.

Ніколі не адрознівалася мужнасццю ды й хадзіць адной па вайсковай частцы не было ў маіх планах.Атмасфера і гэтак была адчувальна.

А жыхары гэтых дамоў ведаюць што-небудзь?

Затое з арнаментам, хулі. (с)

Дарога, што ўздоўж.

Дарога падзялала "нармальзаванае" шматпавярховай забудовай жыццё і вайсковую частку. Шла і ўяўляла,  як у 30-я сюды прывозілі па начам людзей. Уяўлась надзвычай добра.

Жыццё на "вайсковай частцы"

Паступова "нармальнае" жыццё скончваецца ды пачынаюцца нейкія тэхнічныя будынкі, гаражы, аўтасэрвісы. Уздоўж стаяць колькі фур. Жыццё мае фармальныя пазнакі.

Лабавое шкло фуры, што стаяла ўздоўж дарогі

Ідзеш і думаеш, а мо гэты пагорак - масавае пахаванне, а не пагорак. Невызначанасць вызначае жаданне бачыць жахлівае паўсюль.

У якасці прымірэння з гэтымі мясцінамі

Я не задумвала гэты пост як гістарычны ці краязнаўчы, ягоны сэнс- разважанне над памяццю, якая заціраецца.
Мне сумна чытаць, калі маю родную Усходнюю Еўропу называюць Bloodylands, бо ў гэтым праўды столькі, колькі і шкадавання з пагардай. Шчэ больш непрыемна, калі мне спрабуюць упіхнуць Менск-на-костках. Гэткія два эпітэта так ці інакш прымушаюць мяне ўключацца ў  наратў, дзе я частка пейзажу, што не мае суб'ектасці. Ці то частка калектыўнай адказнасці, ці то не меньш каліктыўнай віны. Нейкай масы на нейкай тэрыторыі.
Фармаванне суб'ектнасці напрамую звязана з памяццю і магчымасцю яе трансляваць. Таму, пакуль не будзе "месцаў памяці" - не фігавыя лісцікі савецкага дыскурса, а той самай памяці, які савок спрабаваў закапаць, - будзе задавацца пытанне: а ты дакладна той, за каго выдаеш сябе.